Skattir
13. okt 2023
Skattatrýstið minkar
Skattainntøkurnar hjá tí almenna vóru góðar 10,2 milliardir krónur í 2022. Inntøkurnar øktust við 621 milliónum krónum, ella 6,5 prosentum, sammett við 2021.
[px-graph-1]
Skattatrýstið á lægsta stigi síðan 2016
Skattatrýstið verður roknað sum skattir og avgjøld tilsamans í prosent av bruttotjóðarúrtøkuni. Skattatrýstið hækkaði munandi í 2020, tá koronufarsóttin brast á. Tað var tá 43,8 prosent. Skattatrýstið er síðani lækkað bæði í 2021 og 2022 og er nú komið niður á 40,6 prosent. Orsøkin til at skattatrýstið minkar í 2022 er, at bruttotjóðarúrtøkan er økt lutfalsliga meira enn skattainntøkurnar.
[px-graph-2]
Kravd sosial tryggingargjøld telja alsamt meir
Kravdu sosialu tryggingargjøldini eru gjøld frá bæði arbeiðsgevara og arbeiðstakara til eitt nú Arbeiðsloysisskipanina, Arbeiðsmarknaðareftirlønargrunnin og Heilsutrygd. Sosialu tryggingargjøldini hava ikki fylt eins stóran part av skattainntøkunum, sum tey gera í dag. Í 2006 taldu sosialu tryggingargjøldini góð átta prosent av skattainntøkunum hjá almenna geiranum, og í 2022 taldu tey sløk 13 prosent. Serliga gjaldið til Arbeiðsmarknaðareftirlønargrunnin er vaksið lutfalsliga nógv síðani 2015.
[px-graph-3]
Avgjøld á vørur og tænastur
Avgjøldini á vørur og tænastur hava ligið støðugt um 29 til 31 prosent av skattainntøkunum seinastu tíggju árini. Áðrenn fíggjarkreppuna í 2008 taldu avgjøldini meira, millum 33 og 35 prosent. Tá hugt verður at einstøku avgjøldunum, síggjast størri sveiggj. Størsti skatturin í bólkinum er meirvirðisgjaldið, sum taldi sløk 76 prosent av avgjøldunum í 2022. Inntøkurnar frá meirvirðisgjaldi vuksu fimm prosent í 2022.
Størstu sveiggini síggjast í skrásetingargjaldinum á motorakførum. Inntøkurnar frá skrásetingargjaldinum hava í stóran mun verið viðbreknar mótvegis búskapargongdini søguliga. Tá búskapurin var fyri afturgongd í 2020, minkaði talið á skrásetingum av mortorakførum stívliga seks prosent (undantikið prutl). Talið á skrásetingum hækkaði aftur eitt vet í 2021, men minkaði næstan 20 prosent í 2022. Minkingin í nýggjum skrásetingum sæst aftur í inntøkunum frá skrásetingargjøldunum. Men harumframt síggjast eisini árin av, at alsamt størri partur av skrásettu akførunum eru el- og vetnisakfør, sum ikki eru áløgd skrásetingargjald. Inntøkan frá skrásetingargjøldunum var góð 37 prosent lægri í 2022 enn í 2021.
[px-graph-4]
Lægri skattatrýst enn grannalondini í eystri
Skattatrýstið í Føroyum er á støði við skattatrýstið hjá grannalondunum á meginlandinum, meðan grannalondini í vestri hava eitt lægri skattatrýst. Skattatrýstið broytist frá einum ári til annað, men søguliga hevur rákið verið, at skattatrýstið í Føroyum, Noregi og Finnlandi hevur verið rættiliga javnt, meðan skattatrýstið í Danmark hevur verið nøkur prosentstig hægri.
[px-graph-5]
Tillagaða skattatrýstið lægri enn vanliga skattatrýstið
Ymiskir hættir eru at rokna skattatrýst. Tillagaða skattatrýstið vísir, hvussu stórur partur av tøku bruttotjóðarinntøkuni, sum er eitt mát fyri inntøkurnar hjá øllum borgarum og búføstum eindum tilsamans, fer til almenna nýtslu. Tá eru peningaligar veitingar til borgararnar og stuðul til feløg og vinnu ikki tald sum almenn nýtsla, tí hetta eru skattakrónur sum almenni geirin lutar út aftur til hinar innlendsku geirarnar. Tillagaða skattatrýstið vísir sostatt, hvussu stóran part av tøka peninginum í samfelagnum, almenni geirin brúkar. Tillagaða skattatrýstið var 32,5 prosent í 2022.
[px-graph-6]
Ymisk mát fyri skattatrýst
Tað er ymiskt, hvussu skattatrýstið verður gjørt upp í ymiskum londum, og tí skulu samanberingar av skattatrýstinum millum lond gerast við fyrivarni.
Skattatrýst tilsamans
Tann mest vanligi uppgerðarhátturin, ið verður nýttur í altjóða samanberingum er, at allir skattir og øll avgjøld verða roknað í mun til bruttotjóðarúrtøku í marknaðarprísum, og tað verður gjørt soleiðis:
Skattatrýst = skattur í prosentum av bruttotjóðarúrtøkuni
Rættað skattatrýst
Bruttotjóðarúrtøkan er øll framleiðslan í samfelagnum frádrigið nýtsluna í framleiðsluni. Bruttotjóðarúrtøkan vísir sostatt ikki, hvussu stór inntøkan í samfelagnum er. Ein partur av tjóðarinntøkuni eru lønarflytingar og ognarinntøka úr útlondum, og somuleiðis eru lønarflytingar og ognarinntøka í útlond ikki partur av inntøkuni. Tá lagt verður upp fyri hesum inntøkuflytingum, umframt rakstrarflytingum úr útlondum (eitt nú ríkisveiting úr Danmark) og rakstrarflytingum í útlond (menningarhjálp), fæst tøka bruttotjóðarinntøkan í marknaðarprísum.
Um allir skattir og øll avgjøld verða roknað í mun til tøku bruttotjóðarinntøkuna, sæst hvussu stóran part av tøku bruttotjóðarinntøkuni almenni tænastugeirin fær í skattum og avgjøldum. Hetta verður nevnt rættað skattatrýst og verður roknað á henda hátt:
Rættað skattatrýst = skattur í prosentum av tøku bruttotjóðarinntøkuni
Tillagað skattatrýst
Ein partur av skattainntøkunum til tað almenna fer aftur til borgararnar sum inntøkuflytingar til húsarhaldini og stuðul til vinnulívið. Inntøkuflytingar eru ikki partur av bruttotjóðarúrtøkuni, tí talan er bert um umskipan av inntøkum og nýtslumøguleikum. Tøka almenna bruttoinntøkan vísir, hvussu nógv borgararnir gjalda av almennu nýtsluni og samansparingini (undantikið allar peningaligar almennar veitingar). Tillagaða skattatrýstið vísir sostatt, hvussu stóran part av tøku bruttotjóðarinntøkuni í samfelagnum almenni tænastugeirin hevur at ráða yvir til fyrisiting og tænastur. Tað verður roknað soleðis:
Tillagað skattatrýst = tøk almenn bruttoinntøka í prosentum av tøku bruttotjóðarinntøkuni
Faktorskattatrýst
Vøru- og framleiðsluskattir telja bæði í skattatrýstinum samanlagt og sum partur av bruttotjóðarúrtøkuni í marknaðarprísum. Verður ein stórur partur av skattunum goldin umvegis inntøkuskattir og ein minni partur umvegis vøru- og framleiðsluskattir, økist vanliga skattatrýstið, alt annað líka, hóast skattir tilsamans eru óbroyttir. Hædd verður tikin fyri hesum, um vøru- og framleiðsluskattir (netto) ikki verða tiknir við, og sokallaðir faktorprísir verða nýttir ístaðin fyri markanaðarprísir. Bruttotjóðarinntøkan uppgjørd í faktorprísum verður nevnd bruttofaktorinntøkan. Faktorskattatrýstið verður roknað soleiðis:
Faktorskattatrýst = skattur í prosentum av bruttofaktorinntøkuni
Broyting í skattauppgerðini frá 2008 til 2021
Í nýggjastu uppgerðini av almenna geiranum er tinglýsingaravgjaldið komið inn sum ein partur av skattainntøkunum hjá undirgeiranum 'landsfyrisiting og tænasta'. Áður hevur tinglýsingaravgjaldið verið skrásett sum 'Aðrar rakstrarflytingar frá øðrum innlendskum geirum'.